COVID-19 nedir?

Aralık 2019’da ilk kez Çin’de saptanan ve daha sonra dünyanın bir çok ülkesine yayılan yeni bir tip coronavirüs mikrobu tarafından oluşturulan hastalığa verilen addır. Bu hastalığın adı Dünya Sağlık Örgütü tarafından (DSI) COVID-19 (coronavirüs hastalığı, ilk kez 2019’da saptandığı için) olarak adlandırılmıştır. Hastalığı oluşturan virüs ise (yeni coronavirüs 2019) SARS-CoV-2 olarak adlandırılmıştır.

Yeni coronavirüs 2019 (SARS-CoV-2) ile diğer coronavirüsler aynı mıdır? 

Hayır. İnsanlarda hastalık yapan coronavirüsler farklılık gösterebilir.  Aslında normal (klasik, endemik, eski coronavirüsler olarak da adlandırılabilir) soğuk algınlığının veya viral basit üst solunum yolu enfeksiyonlarının en önemli etkenlerindendir. Soğuk aylarda daha sık olmakla birlikte tüm mevsimlerde görülebilir. Sıklıkla tedavi gerektirmeyen hafif solunum yolu enfeksiyonuna yol açar ve genellikle tedavi gerektirmeden kendiliğinden günler içinde iyileşir.

Ancak coronavirüs mutasyona uğrayarak daha ağır hastalık yapan şekillere dönüşebilir. Bunun örnekleri 2003 yılında gene esas olarak Çin’de görülen ölüme yol açabilen ağır solunum yolu hastalığı yapan SARS-CoV coronavirüsü veya 2012 yılında bu kez esas olarak Arabistan’da görülen gene ölüme yol açabilen MERS coronavirüsleri sayılabilir. SARS coronavirüs enfeksiyonunda ölüm oranı ortalama % 11 civarındayken, MERS coronavirüsde ise %35 civarında saptanmıştır. Bu iki tür (SARS ve MERS) ağır seyirli coronavirüs enfeksiyonları bir dönem salgınlar yaptıktan sonra ortadan kalkmış veya çok azalmıştır.

Aralık 2019’da Çin’de Wuhan şehrinden başlayarak yayılan SARS-CoV-2 ise yukarıda söz edilen coronavirüslerden farklıdır. Yeni bir mutasyonda gelişmiştir, yeni bir virüstür ve şu anda dünyanın gündemini oluşturan bu yeni virüs SARS-CoV-2 olarak adlandırılmıştır.

COVID-19 nasıl bulaşır?

COVID-19 hasta kişiden sağlam kişiye grip ve diğer solunum yolu enfeksiyonlarında olduğu gibi damlacık yoluyla bulaşır. Damlacık bulaşı hasta kişinin öksürüklei ile etrafa sçtıkları mikrop içeren küçük damlacıkların hava yolu ile alınmasıyla gelişir. Öksüren, hapşıran hasta kişiyle yakın teması (1-2 metreden daha yakın temas ) olan sağlıklı kişilere bulaşabilir. Özellikle <1m yakın temas riski arttırır. Ayrıca hasta kişinin enfekte olan yani virüsü taşıyan burun, ağız, göz salgılarının, elle teması ve kirli ellerin ağız, burun, göz gibi bölgelere teması ile de bulaşabilir. Hastanın bulaş hızı yüksek olduğu için toplumda COVID-19 hastalığının yayılmasını engellemek için bireysel ve toplumsal düzeyde önlemlerin alınması önerilir.

COVID-19’un bulaşıp bulaşmadığını nasıl anlarız?

Mikrop bir kişiye bulaştıktan sonra genellikle birkaç gün sonra hastalık bulguları çıkabilir. Bu süre ortalama 5 gün kadardır fakat 14 güne kadar uzayabilir. Nadir durumlarda bu süre daha uzayabilir.  Eğer COVID-19 gelişmeyeceği söylenebilir.

COVID-19’un bulguları nelerdir?

COVID-19’un başlıca klinik bulguları arasında ateş, öksürük, halsizlik, kas ağrıları, nefes almada zorluk sayılabilir. Ama en sık görülenleri ateş ve öksürüktür. Aslında klinik bulgular viral bir solunum yolu enfeksiyonuna veya grip bulgularına çok benzer. Bazı hastalar çok hafif bulgular gösterebilir. Bazı hastalar ise hastaneye yatacak şekilde ağır ve alt solunum yolu enfeksiyonu (zatürre veya ağır zatürre) bulguları gösterebilir. Bulguları ağır olan veya başta hafif olup sonradan ağırlaşan olguların hastaneye yatması gerekir. Bunların bir kısmında yoğun bakım tedavisi gerekebilir. Hastalığı ciddiyetine muayene eden doktorun karar vermesi gerekir.

COVID-19  hastalığını kimler bulaştırabilir?

COVID-19  ile hasta olan kişi veya COVID-19  virüsünü (SARS CoV-2) almış ancak henüz hastalık bulguları başlamamış (örneğin hastalığın kuluçka döneminin son günleri) bir kişiden hastalık bulaşabilir. Bazı durumlarda (özellikle çocuklarda) hastalık bulguları çok hafif veya belirtisiz olabilir. Ancak COVID-19 ile enfekte bu kişilerden de hastalık bulaşabilir.

COVID-19  ile hastalanan bir kişi ne kadar süreyle bulaştırıcıdır?

COVID-19 ile hastalanan bir kişi ne kadar süreyle bulaştırıcı olduğu kesin olarak bilinmemektedir. Ancak esas olarak hastalık bulguları çıkmadan birkaç gün öncesinden başlayarak tüm hastalık süresince bulaştırıcı oldukları kabul edilir. Klinik bulgular tam olarak geçirdikten sonra bulaştırıcılıkları kaybolur veya azalabilir. Genel olarak hastalık bulguları başladıktan sonra 14 gün süreyle bulaştırıcılığı devam edeceği öne sürülebilir, ancak hastaneye yatan ağır olgularda bu süre dha uzun olup ortalama 20 gün kadar bulunmuştur.

COVID-19’lu hasta bir kişi işe veya okula gidebilir mi?

Hayır. Hem kendi sağlığı hem de özellikle başkalarına bulaştırmaması için bütün bulguları geçene kadar ve bulaştırıcılık kaybolana kadar hastanede veya evde izolasyon (karantina) altında tutulması gerekir. İzleyen doktorun bulguları ve tetkik sonuçları dikkate alınarak izolasyon sonlandırılır ve okula veya işe gitmelerine izin verilir.   

Çocuklarda COVID-19 hastalığı nasıl seyreder?

Diğer bir çok viral enfeksiyonun aksine çocuklarda hastalığın hem daha az görüldüğü, hem de daha hafif seyrettiği gözlenmiştir. Ancak bir yaş altındaki bebeklerde diğer çocukluk yaşlarına göre dah ağrı seyretmeye meyleder.

Hastalık kimlerde ağır seyreder?

Şu ana kadar Çin’de veya diğer ülkelerde görülen ikiyüz binin üzerinde olgunun genel değerlendirmesinde hastalığın 60 yaş üzerinde ve özellikle 80 yaş üzerinde olan bireylerde daha ağır seyrettiği görülmüştür. Ayrıca eşlik eden başka hastalıkları olan bireylerde (kronik akciğer hastalığı, şeker hastalığı, kalp hastalığı, karaciğer veya böbrek hastalığı, bağışıklık sistemi düşük olan veya bağışıklığı baskılayıcı ilaç kullanan  kişiler gibi) daha ağır seyrettiği ve 2-5 kat daha ölümcül olduğu gösterilmiştir.

COVID-19 ölüme yol açabilir mi?

Evet COVID-19  dünyada tüm yaş gruplarında ortalama %2.5-3.5 gibi ölüme yol açabilir. Ancak yukarda belirtilen risk gruplarında veya hastaneye  yatış gerektiren ağır olgularda ölüm riski daha yüksektir.

Bende COVID-19 hastalığı var mıdır?

Eğer yeni gelişen ateş, öksürük, zor nefes alma veya diğer klinik bulgularınız varsa ve COVID-19  hastalığının sık görüldüğü bir ülkeden geliyorsanız veya COVID-19’lu bir hasta ile son 14 gün içinde temasınız varsa COVID-19 olma ihtimaliniz olabilir ve hemen doktora başvurmanız veya daha iyisi Sağlık bakanlığı SABİM (tel: 184) ile iletişime geçmeniz önerilir. COVID-19’un bulguları normal üst solunum yolu enfeksiyonu veya normal gribin bulguları ile çok benzerdir bu nedenle telaşa kapılmamalı, ancak riskli ülke veya riskli kişi teması varsa paniğe kapılmadan doktor ile temasa geçilmeli, öneriliyorsa tanıyı kesinleştirmek veya dışlamak için boğaz kültürü alır gibi bir test yapılmalıdır.

COVID-19 şüpheli olan hastanın tanısı nasıl kesinleştirilir?

COVID-19 hastalık şüphesi olup olmadığına doktorun karar vermesi uygundur. Şüpheli olgular uygun muayene ve değerlendirme sonrası burun veya boğazdan örnek alınarak tanının kesinleştirilmesi sağlanır. Bu tetkik sağlık personelince alınır. Şu an için usulüne uygun bir şekilde sağlık müdürlükleri yoluyla çalışılmak üzere Ankara’ya yollanır ve kesin tanı birkaç gün içinde netleşir. Ardından hastaya ve/veya çocuksa ailesine bilgilendirme yapılır. Bunun dışında şüpheli hastayı muayene eden doktor uygun görürse kan ve akciğer grafisi gibi diğer laboratuvar tetkiklerini isteyebilir, uygun tedaviyi önerebilir, gereken hastaları hastaneye yatırır. Tanı testinin önümüzdeki günlerde birçok şehirde yapılabileceği bildirilmiştir.

Şüpheli olguların kesin tanı dışlanıncaya kadar kalabalık yerlerde bulunmamaları mümkünse evde ve ayrı bir odada bulunmaları diğer kişilerle 1 metreden yakın temasa gerekmedikçe geçmemeleri, yakın temas olacaksa öncesinde usulüne uygun tıbbi maske takmaları, öksürük ve hapşırıklarını usulüne uygun yönetmeleri, öksürük, hapşırık veya vücut salgılarına temas sonrası ellerini normal su ve sabunla yıkamaları ve bu önlemlere en az 14 gün veya kesin tanı ekarte edilene kadar devam etmeleri önerilir.

COVID-19 nasıl tedavi edilir?

COVID-19 yeni bir viral enfeksiyondur. Henüz etkinliği ve güvenliği kabul edilmiş spesifik kesin bir tedavisi yoktur. Bazı tedaviler denenmektedir ve yararı olabileceği önerilmektedir. Bu konuda izleyen hekimin önerilerini uygulamak gerekir. Gereken ve ağır olgularda verilecek tedaviler izleyen dr un kontrolü altında ücretsiz olarak sağlanmaktadır.

Spesifik tedavi dışında genel destek tedaviler (solunum sıkıntısı, nefes darlığı, öksürük gibi) uygulanır.  Gereken durumlarda yoğun bakım şartlarında tedavi verilir. Hastaneye yatan olgularda hastalığın diğer hastalara bulaşmasını engellemek için hastane enfeksiyon kontrol önlemleri (esas olarak damlacık enfeksiyon önlemleri) uygulanır. Hastalar mümkünse tek kişilik odalarda izlenir veya tek kişilik oda yoksa aynı grup hastalar aynı odada birbirlerinden yeterince uzakta yerleşmek üzere yatabilirler.

COVID-19 önceden ilaç alarak korunmak mümkün müdür?

Dünyada şu anki bilgiler ve bilimsel deneyim ışığında ilaçla korunma söz konusu değildir, yararı yoktur. Etkinliği kanıtlanmamış ilaçların uygunsuz kullanımı yarardan çok zarar verebilir ve kaynakların boş yere harcanmasına yol açabilir, ayrıca istenmeyen yan etkilere yol açabilir. Dünyada da önerilen koruyucu bir ilaç henüz söz konusu değildir.

COVID-19’dan aşı ile korunulabilir mi?  

Şimdilik hayır. Yeni bir virüs olduğu için henüz bilinen etkin ve güvenli aşısı yoktur. Hastalığın ciddiyeti nedeniyle aşı geliştirme çalışmaları başlamıştır. Ancak en iyi şartlarda bile sağlıklı, güvenilir ve etkin bir aşının geliştirilmesinin en az 8-18 aylık bir süreyi alabileceği akılda tutulmalıdır. Geliştirilen bir aşı ise ancak emin, güvenilir ve koruma oranı yeterince yüksek ise önerilebilecektir.

COVID-19’dan nasıl korunurum?

COVID-19 19 virüsü hasta bir kişiden bulaşır. Bu hasta kişi genellikle ateş, öksürük gibi hastalık bulguları olan bir kişidir, ancak bazen nadiren bulguları olmadan da bulaştırıcı olabilir. Hasta kişiden bulaşmasını önlemek için hasta kişi ile bir metreden daha yakın temasa girmemek, hasta kişi ile yakın temas olacaksa hasta kişinin maske takması, hasta kişinin salgıları ile temas etmemek, şüpheli temas durumunda elleri yıkamak önemlidir. Hasta kişiye sürekli bakım sağlayacak kişinin de maske takması uygundur. Onun dışında maske takmanın hastalıktan korunmada etkili yararı görünmemiştir. Hastanın salgıları ile kirlenmiş yüzeylerin %70’lik alkol veya 1/50 oranında sulandırılmış çamaşır suyu çözeltisi ile silinmesi uygun olacaktır.

Bunun dışında genel olarak kalabalık ortamlarda bulunmamak, önlem olarak gerekmedikçe insanlarla bir metreden yakın temas içinde olmamak, enfekte olacak yüzeylere gereksiz dokunmamak, abartıya kaçmadan gereken durumlarda normal sabun ve suyla 15-20 saniye süresince elleri yıkamak, el yıkamanın mümkün olmadığı durumlarda %70’lil alkol ile 15-20 saniye boyunca elleri dezenfekte etmek sayılabilir. 

COVID-19 evdeki hayvanlardan bulaşır mı?

Hayır. COVID-19 evde beslenen evcil hayvanlardan bulaşmaz.

COVID-19’un bazı ırklarda hastalık yapmadığı söylentisi doğru mudur?

Hayır. COVID-19 virüsü, cinsiyet, ırk, etnik köken, kişilik özellikleri gözetmeden bütün ülkeleri ve herkesi hasta edebilme potansiyeli taşır. Bu nedenle hem bireylerin hem ülkelerin gerekli önlemleri alması önerilir.

COVID-19 Çin veya hastalığın yaygın görüldüğü ülkelerden gelen kargo paketleriyle bulaşabilir mi?

Hayır. COVID-19 19 esas olarak hasta kişilerin salgıları ve damlacık enfeksiyonu ile bulaşır. Şu ana kadar hastalığın kargo malzemeleri ile bulaştığı gösterilmemiştir.

Ülkemizdeki Çin lokantalarında yenilen yemeklerden COVID-19 hastalığı bulaşabilir mi?

Hayır. Pişmiş gıdalardan bu şekilde olgu serileri bildirilmemiştir.

Marketlerde veya pazarlarda satılan gıdalardan COVID-19 hastalığı bulaşabilir mi?

Hayır. COVID-19 esas olarak gıda ile değil damlacık enfeksiyonu ile bulaşır. Ancak her zaman olduğu gibi Pazar alışverişi sonrası ellerin yıkanması kuvvetle önerilir. Keza genel öneri olarak, kalabalık ortamlarda gerekmedikçe bulunmamak, zorunlu olarak bulunulacaksa <1m mesafeye olabildiğince codikkat etmek yararlı olacaktır.

COVID-19 dan korunmak için belediyelerin sokak ve park vs.yerleri belli aralıklarla dezenfeksiyonu yapılmalıdır?

Hayır. Bunun anlamlı bir yararı yoktur, kaynakların sorumsuzca israfına yol açar. Ayrıca içeriği toksik olabilecek ilaçlar kişilerin sağlığını olumsuz etkileyebilir.

Çevre temizliği ve dezenfeksiyonu sadece özel durumlarda (enfekste hastalrın bulundurğu, hastane vs. gibi ortamalarda hastanın salgılarının bulaşma olasılığı olan bölgelerde), her zman olduğu gibi belirlenmiş standart kurallara göre yapılır.

COVID-19 virüsü bulaştıktan sonra hasta olmamak için ne yapmalıyım, hastalık gelişmesini engellemek için bir ilaç var mı?

Önemli olan COVID-19 bulaşmadan önce gereken önlemleri almaktır. Bulaştıktan sonra koruyucu bir standart tedavi yoktur. Kuluçka dönemi içinde (14 gün içinde) klinik bulgular (ateş, öksürük gibi) gelişirse en kısa zamanda doktora başvurmak gerekir.

COVID-19 olmamak için vücut direncin arttırıcı bir takviye kullanmam gerekir mi?

Hayır. Bunların yararı gösterilmemiştir. Önerilmez. Kaynakların gereksiz israfına yol açar. Vücut direncini arttırmak için dengeli ve yeterli beslenme, sağlıklı aktivite, stresten uzak kalma önerilir. Tabi ki yukarda belirtilen bulaşmayı engelleyici önlemlerin titizlikle ve sürekli olarak uygulanması önemlidir.

COVID-19’lu bir hasta ile bilmeden temas oldu, ne zamana kadar hastalık gelişebilir, ne zamana kadar tedirgin olmalıyım?

COVID-19’lu bir hasta ile yakın temas sonrası hastalık bulgularının 14 gün içinde çıkması beklenir (nadiren özel durumlarda süre uzayabilir). Bu nedenle eğer 14 gün içinde hastalık bulguları gelişmediyse sorun yok demektir.   

Kırda veya piknik yerlerinde yarasaların bulunduğu bölgelerde bulunmak COVID-19 hastalığına yol açar mı?

Hayır bulaşması beklenmez.

COVID-19 ile ilgili internet ve sosyal medya bilgilerine güvenebilir miyim?

Günümüzde internet ve sosyal medya önemli bilgi kaynağıdır. Ancak bu bilgilerin bilimsel olması ve güvenilir uzman kişi veya kuruluşlardan (TC Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Kurumu, Dünya Sağlık Örgütü, CDC gibi) gelmesi önemlidir. Bilimsel olamayan yanıltıcı ve kafa karıştırıcı ve zarar verebilecek bilgilere itibar etmemek gerekir.

 

Hazırlayan

Prof. Dr. Mustafa Hacımustafaoğlu

Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı ve

Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Uzmanı

Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi

Çocuk Enfeksiyon Hastalıkları Bilim Dalı Öğretim Üyesi

 

Not: Sorularınız olursa toplu olarak sayfa güncellenmesi sırasında yanıtlanacaktır. Güncellemeler yoğun iş akışı nedeniyle 7-10 günde bir yapılacaktır.

 

 

KAYNAKLAR

1.           T.C. Sağlık Bakanlığı, Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü, 2019-nCoV Hastalığı Sağlık Çalışanları Rehberi. 30 Ocak 2020. Ankara.

2.           Heimdal I, Moe N, Krokstad S, et al. Human Coronavirus in Hospitalized Children With Respiratory Tract Infections: A 9-Year Population-Based Study From Norway. J Infect Dis. 2019;219:8:1198-206.

3.           Zhu N, Zhang D, Wang W, et al. A Novel Coronavirus from Patients with Pneumonia in China, 2019. N Engl J Med. 2020.

4.           Center for Disease Control and Prevention. Severe Acute Respiratory Syndrome (SARS). https://www.cdc.gov/sars/index.html. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2020.

5.           Center for Disease Control and Prevention. Middle East Respiratory Syndrome (MERS), https://www.cdc.gov/Coronavirus/mers/index.html. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2020.

6.           Center for Disease Control and Prevention. 2019 Novel Coronavirus, https://www.cdc.gov/Coronavirus/index.html. Erişim Tarihi: 30 Ocak 2020.

7.           World Health Organization. Novel Coronavirus Situation Reports. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-Coronavirus-2019/situation-reports. Erişim Tarihi: 03 Şubat 2020.

8.           Gorbalenya AE, Baker SC, Baric RS, et al. Severe acute respiratory syndrome-related Coronavirus: The species and its viruses – a statement of the Coronavirus Study Group bioRxiv. 2020;937862.

9.           Coronavirus latest: WHO officially names disease COVID-19. https://www.nature.com/ Erişim Tarihi: 12.02.2020.

10.         Chen ZM, Fu JF, Shu Q, et al. Diagnosis and treatment recommendations for pediatric respiratory infection caused by the 2019 novel Coronavirus. World J Pediatr. 2020.

11.         Lu R, Zhao X, Li J, et al. Genomic characterisation and epidemiology of 2019 novel Coronavirus: implications for virus origins and receptor binding. Lancet. 2020.

12.         Malik YS, Sircar S, Bhat S, et al. Emerging novel Coronavirus (2019-nCoV) - Current scenario, evolutionary perspective based on genome analysis and recent developments. Vet Q. 2020: 1-12.

13.         Chan JF, Yuan S, Kok KH, et al. A familial cluster of pneumonia associated with the 2019 novel Coronavirus indicating person-to-person transmission: a study of a family cluster. Lancet. 2020.

14.         Guan Y, Zheng BJ, He YQ, et al. Isolation and characterization of viruses related to the SARS Coronavirus from animals in southern China. Science. 2003;302:5643:276-8.

15.         Alagaili AN, Briese T, Mishra N, et al. Middle East respiratory syndrome Coronavirus infection in dromedary camels in Saudi Arabia. mBio. 2014;5:2:884-14.

16.         Cui J, Li F, Shi ZL. Origin and evolution of pathogenic Coronaviruses. Nat Rev Microbiol. 2019;17(3):181-92.

17.         World Health Organization. Statement on the second meeting of the International Health Regulations (2005) Emergency Committee regarding the outbreak of novel Coronavirus (2019-nCoV).  https://www.who.int/news-room/detail/30-01-2020-statement-on-the-second-meeting-of-the-international-health-regulations-(2005)-emergency-committee-regarding-the-outbreak-of-novel-Coronavirus-(2019-ncov). Erişim Tarihi: 01 Şubat 2020.

18.         Timeline of the Coronavirus outbreak’s key events. https://www.id-hub.com/2020/01/06/pneumonia-unknown-etiology-causing-cases-china/. Erişim Tarihi: 08 Şubat 2020.

19.         Rothe C, Schunk M, Sothmann P, et al. Transmission of 2019-nCoV Infection from an Asymptomatic Contact in Germany. N Engl J Med. 2020.

20.         Chen H, Guo J, Wang C, et al. Clinical characteristics and intrauterine vertical transmission potential of COVID-19 infection in nine pregnant women: a retrospective review of medical records. wwwthelancetcom. 2020.

21.         Wang D, Hu B, Hu C, et al. Clinical Characteristics of 138 Hospitalized Patients With 2019 Novel Coronavirus-Infected Pneumonia in Wuhan, China. JAMA. 2020.

22.         Chowell G, Abdirizak F, Lee S, et al. Transmission characteristics of MERS and SARS in the healthcare setting: a comparative study. BMC Med. 2015;13:210.

23.         Zhao S, Musa SS, Lin Q, et al. Estimating the Unreported Number of Novel Coronavirus (2019-nCoV) Cases in China in the First Half of January 2020: A Data-Driven Modelling Analysis of the Early Outbreak. J Clin Med. 2020;9:2.

24.         Tuite AR, Fisman DN. Reporting, Epidemic Growth, and Reproduction Numbers for the 2019 Novel Coronavirus (2019-nCoV) Epidemic. Ann Intern Med. 2020.

25.         Mahase E. China Coronavirus: what do we know so far? BMJ. 2020;368:308.

26.         Li Q, Guan X, Wu P, et al. Early Transmission Dynamics in Wuhan, China, of Novel Coronavirus-Infected Pneumonia. N Engl J Med. 2020.

27.         World Health Organization. Questions & Answers On Coronavirus. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-Coronavirus-2019. Erişim Tarihi: 08.02.2020.

28.         Huang C, Wang Y, Li X, et al. Clinical features of patients infected with 2019 novel Coronavirus in Wuhan, China. Lancet. 2020.

29.         World Health Organization. Middle East respiratory syndrome Coronavirus, Turkey. https://www.who.int/csr/don/24-october-2014-mers/en/. Erişim Tarihi: 08.02.2020.

30.         China Demographics. https://www.worldometers.info/demographics/china-demographics/ - broad-age. Erişim Tarihi: 08.02.2020.

31.         Shen K, Yang Y, Wang T, et al. Diagnosis, treatment, and prevention of 2019 novel Coronavirus infection in children: experts' consensus statement. World J Pediatr. 2020.

32.         Wei M, Yuan J, Liu Y, et al. Novel Coronavirus Infection in Hospitalized Infants Under 1 Year of Age in China. JAMA. 2020.

33.         Keyaerts E, Vijgen L, Maes P, Neyts J, Van Ranst M. In vitro inhibition of severe acute respiratory syndrome Coronavirus by chloroquine. Biochem Biophys Res Commun. 2004;323:1: 264-8.

34.         Shen KL, Yang YH. Diagnosis and treatment of 2019 novel Coronavirus infection in children: a pressing issue. World J Pediatr. 2020.
35.         Mizumoto K, Kagaya K, Chowell G. Early epidemiological assessment 1 of the transmission potential and virulence of coronavirus disease 2019 (COVID-19) in Wuhan City: China, January-February, 2020. medRxiv preprint doi: https://doi.org/10.1101/2020.02.12.20022434.
36.         Dong Y, Mo X, Hu Y, et al. Epidemiological characteristics of 2143 pediatric patients with 2019 coronavirus disease in China. Pediatrics. 2020; doi: 10.1542/peds.2020-0702.
37. Hussin A. Rothan, Siddappa N. Byrareddy .The epidemiology and pathogenesis of coronavirus disease (COVID-19) outbreak. Journal of Autoimmunity. https://doi.org/10.1016/j.jaut.2020.102433.